تمرکز فقط «ساکت نشستن» نیست؛ مغز کودک سه شبکهٔ توجه دارد—هشیاری، جهتدهی و کنترل اجرایی—که با تمرینهای کوتاه هم قابل تقویت است. خبر خوب؟ لازم نیست زمان زیادی بگذارید؛ روتینهای ۵ دقیقهایِ روزانه میتواند تفاوت بسازد.
۳ تمرین ۵دقیقهای (نسخهٔ سریع برای مادران پرمشغله)
۱) «چراغ سبز–قرمزِ بدنی» (کنترل بازداری) – ۵ دقیقه
موسیقی پخش کنید: سبز = حرکت آزاد؛ قرمز = فریز کامل. بعد از چند نوبت، «زرد = حرکت آهسته» را اضافه کنید. این بازی، بازداری رفتاری و تغییر انعطافپذیر پاسخ را تمرین میدهد.
۲) «شکار صدای هدف» (توجه انتخابی) – ۵ دقیقه
در خانه چند صدای محیطی هست. یک «صدای هدف» تعیین کنید (مثلاً صدای زنگ تایمر) و از کودک بخواهید فقط وقتی آن را شنید، دست بزند. کمکم حواسپرتیها را زیاد کنید (موسیقی ملایم، صحبت شما). هدف: فیلترکردن محرکهای مزاحم.
۳) «نقشهخوانی مینی» (جهتدهی توجه و برنامهریزی) – ۵ دقیقه
روی کاغذ، مسیر سادهای با سه نماد بکشید (▲، ●، ☆). به ترتیب جلو بروید و قوانین کوچک بگذارید (مثلاً روی ▲ باید بگویی یک واژهٔ همقافیه، روی ● یک نفس عمیق، روی ☆ یک حرکت آهسته). این بازی توالیسازی + توجه پایدار را فعال میکند.
پروتکل ۱۴ روزهٔ خیلی کوتاه
- روزی ۱۰–۱۵ دقیقه: دو تمرین از سهتا را اجرا کنید و هر روز جابهجا کنید.
- شدت را تدریجی بالا ببرید (قوانین بیشتر، حواسپرتیهای کنترلشده).
- پیشرفت را با معیارهای ساده بسنجید: «چند بار قانون را رعایت کرد؟ چند ثانیه روی کار ماند؟»
نکات طلایی اجرا
- تحسین «تلاشِ توجهی» بدهید: «آفرین که با صدای تلویزیون هم تمرکزت را نگه داشتی.»
- قبل از تکالیف، یک تمرین ۵ دقیقهای انجام دهید؛ مثل کلید گرمکردن مغز عمل میکند.
- خواب کافی و وقفههای کوتاه حرکتی در روز، سوخت تمرکز هستند.
چه زمانی ارزیابی تخصصی لازم است؟
اگر بیتوجهی/بیقراری مزمن است و مدرسه یا روابط را مختل میکند، یا با مشکلات خواب/خلق همراه است، ارزیابی علمی میتواند برنامهٔ مداخلهٔ دقیق پیشنهاد دهد.
آزمون رایگان تشخیص جامع کودک
اگر میخواهید تصویر دقیقتری از نقاط قوت شناختی، هیجانی و اجتماعی فرزندتان داشته باشید، آزمون تشخیص تعاملی جامع کودک را در استعدادیاب (زیر نظر مؤسسه هیجان اندیشه و بر اساس نظریه دکتر ناصرالدین کاظمی حقیقی) امتحان کنید.
منابع:
Posner, M. I., & Rothbart, M. K. (2007). Research on attention networks as a model for the integration of psychological science. Annual Review of Psychology, 58, 1–23.
Rueda, M. R., Rothbart, M. K., McCandliss, B. D., Saccomanno, L., & Posner, M. I. (2005). Training, maturation, and genetic influences on the development of executive attention. PNAS, 102(41), 14931–14936.
Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168.