اگر تا حالا دیدهای با یک جملهٔ «میفهمم ناراحتی» فرزندت آرامتر میشود، همین اسم دارد: همدلی. همدلی یعنی احساسات کودک را جدی بگیریم، نام ببریم و کمک کنیم او هم احساس خودش و دیگران را بفهمد. پژوهشها نشان میدهد بچههایی که در خانه این تجربه را دارند، در مدرسه محبوبترند، همکاری بیشتری نشان میدهند و کمتر به کشمکشهای فرساینده میافتند.
از همین امروز: سه عادت کوچکِ همدلانه
۱) بازتابِ احساس، قبل از آموزش. وقتی گریه میکند یا عصبانی است، اول احساس را به زبان بیاور: «میبینم ناراحتی چون نوبتت نشد.» همین جمله کوتاه، سیستم دفاعی را پایین میآورد و مغز آمادهٔ شنیدن راهحل میشود. بعد از چند نفس عمیق، میتوانی قانون را یادآوری کنی یا راهحل بدهی.
۲) داستان و گفتوگوی «اگر جای او بودی…». هنگام قصهخوانی بپرس: «فکر میکنی این شخصیت الان چه حسی دارد؟ اگر جای او بودی چه میکردی؟» این تمرین ساده، مهارتِ «دیدن از نگاه دیگران» را فعال میکند و بهتدریج به رفتارِ همدلانه تبدیل میشود.
۳) مهربانیهای کوچکِ عملی. با هم کارهای ریز اما اثرگذار انجام دهید: یک یادداشت «دوستت دارم» در کولهٔ خواهر، کمک به جمعکردن وسایل همبازی، یا پرسیدن «میخوای کمکت کنم؟». وقتی بعدش از او بپرسی «فکر میکنی خوشحال شد؟»، پلی میسازی بین «عمل» و «احساسِ طرف مقابل».
جملات آماده برای لحظههای سخت
- «میفهمم عصبانی شدی؛ بیا اول آروم کنیم دلمون رو، بعد راهحل پیدا کنیم.»
- «از اینکه اسباببازیت برداشته شد ناراحتی؛ بیا با هم بگیم چه میخوای.»
- «به نظرم امروز خستهای؛ میخوای ۵ دقیقه کنار هم بیصدا نفس بکشیم؟»
مرزهای مهربان؛ اشتباهها فرصتِ یادگیری
همدلی یعنی احساس را میبینیم، اما قانون را رها نمیکنیم. «میدونم دلخور شدی که باختی؛ حق داری ناراحت باشی. و هنوز قانون بازی اینه که نوبتها رعایت بشه.» کودک میآموزد احساسش محترم است، ولی چارچوب هم هست؛ این ترکیب، خودتنظیمی را رشد میدهد.
در طول روز وقت زیادی لازم نیست؛ ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمانِ «یکبهیکِ بدون موبایل» و چند بار نامبردنِ احساس، رابطه را عوض میکند. کمکم میبینی او خودش شروع میکند احساسش را گفتن: «مامان، امروز دلخور بودم…»—و این یعنی یک گام بزرگ به سمت آرامش خانه.
آزمون رایگان تشخیص جامع کودک
اگر میخواهید تصویر دقیقتری از نقاط قوت شناختی، هیجانی و اجتماعی فرزندتان داشته باشید، آزمون تشخیص تعاملی جامع کودک را در استعدادیاب (زیر نظر مؤسسه هیجان اندیشه و بر اساس نظریه دکتر ناصرالدین کاظمی حقیقی) امتحان کنید.
منابع:
Meng, K., et al. (2020). Effects of parental empathy and emotion regulation on social competence and emotional/behavioral problems of school-age children. Pediatric Investigation, 4(2), 91–98.
Eisenberg, N., Cumberland, A., & Spinrad, T. L. (1998). Parental socialization of emotion. Psychological Inquiry, 9(4), 241–273.
Denham, S. A., & Brown, C. (2010). “Plays nice with others”: Social–emotional learning and academic success. Early Education and Development, 21(5), 652–680.